فلج مغزی چیست؟

فلج مغزی (CP) به گروهی از اختلالات مغزی و دستگاه عصبی گفته می شود که در بدو تولد و سنین بسیار پایین به وجود می آیند و وضعیت حرکت بدن، حفظ تعادل و عملکرد عضلات فرد را مختل می کند. فلج مغزی در کودکان می تواند سبب کاهش قدرت و ضعف یا سفتی بیش از حد در عضلات شود. همچنین عدم توانایی در راه رفتن، نشستن، غلتیدن یا چهار دست و پا رفتن از علایم این بیماری در کودکان است.

فلج مغزی می تواند خفیف یا شدید باشد. کودکان مبتلا به فلج مغزی خفیف نقص حرکتی دارند و برای حرکت به کمک احتیاج دارند و اختلال دیگری نخواهند داشت. اما کودکان مبتلا به فلج مغزی شدید قادر به راه رفتن و تکلم نیستند و نیاز به مراقبت شدید و مادام العمر دارند.

به طور کلی 3 نوع فلج مغزی وجود دارد:

اسپاستیک (Spastic): رایج ترین شکل فلج مغزی است. بیماران مبتلا به این نوع فلج مغزی عضلات منقبض دارند و حرکت در آن ها بسیار دشوار است. با توجه به نوع و شدت بیماری ممکن است فقط یک طرف بدن، فقط پاها یا کل بدن تحت تاثیر قرار بگیرد.
دیسکینتیک (Dyskinetic): کودکان مبتلا به این نوع از فلج مغزی هماهنگی عضلانی کمی دارند. ممکن است حرکت خیلی آهسته یا خیلی سریع داشته باشند. این نوع فلج مغزی کل بدن را تحت تاثیر قرار می دهد.
آتاکسیک (Ataxic): کمترین درصد فلج مغزی مربوط به این نوع است که بر تعادل، هماهنگی بدن و درک عمیق تاثیر می گذارد.
فلج مغزی ترکیبی: اگر کودک علائم بیش از یک نوع فلج مغزی را نشان دهد.

بسیاری از کودکان مبتلا به فلج مغزی مشکلات دیگری نیز دارند. برخی از رایج ترین آنها عبارتند از:

ناتوانی ذهنی یا مشکلات یادگیری
تشنج
کندی رشد و نمو
ناهنجاری های ستون فقرات
کاهش بینایی و شنوایی
اختلال در تکلم
عفونت ها و بیماری های طولانی مدت

علائم فلج مغزی:

كودكان مبتلا به فلج مغزی علایم متفاوتی دارند که با گذشت زمان ثابت است و بدتر نمی شود که شامل موارد زیر است:

سفتی یا نرمی بیش از حد عضلات
حرکات کنترل نشده
عدم هماهنگی
اختلال در راه رفتن (ممکن است یک پا روی زمین کشیده شود)
اختلال در انجام کارهای دقیق مانند نوشتن یا بستن دکمه ها
اختلال در صحبت کردن
اختلال در غذا خوردن یا بلعیدن
سستی بیش از حد بدن
تشنج

علائم فلج مغزی معمولاً در چند ماه اول زندگی کودک بروز می کند. رشد و یادگیری کودکان سالم مانند نشستن، خزیدن، چرخیدن و راه رفتن در مراحل خاصی از زندگی اتفاق می افتد اما کودکان مبتلا به فلج مغزی نمی توانند در این زمان ها به درستی این کارها را انجام دهند و در زمان عادی به رشدی که باید برسند نمی رسند.

چه عواملی سبب ایجاد فلج مغزی می شود

فلج مغزی در اثر رشد غیر طبیعی مغز یا آسیب دیدگی آن ایجاد می شود. آسیب مغزی ممکن است پیش از تولد، در زمان تولد یا در چند سال اول زندگی رخ دهد. در بیشتر موارد فلج مغزی در بدو تولد ایجاد می شود.

مغز به طور معمول پیام هایی را برای بدن ارسال می کند که دقیقاً چگونه و چه زمانی باید حرکت کند. در کودکان مبتلا به فلج مغزی، بخشی از مغز که این پیام ها را صادر می کند آسیب دیده است. این امر بر نحوه مکالمه، حرکت و راه رفتن تاثیر می گذارد.

در هنگام بارداری عفونت های خاصی در مادر مانند سرخجه یا آبله مرغان، خطر آسیب مغزی در کودک در حال رشد را افزایش داده و باعث ایجاد فلج مغزی می شود. عدم رشد کافی مغز جنین در رحم نیز باعث ایجاد فلج مغزی می شود که پزشکان هنوز دلیل مشخصی برای آن ندارند. در بعضی موارد قرار گرفتن مادر در معرض مواد سمی خاصی سبب ایجاد این اتفاق می شود.

کمبود اکسیژن در مغز نوزاد هنگام زایمان سخت، یرقان شدید درمان نشده به مدت طولانی پس از تولد، مننژیت با ایجاد التهاب غشاهای اطراف مغز و نخاع، آنسفالیت ویروسی با ایجاد التهاب بافت مغزی و آسیب دیدگی مغز در اثر حوادث، تصادف یا صدمات جسمی طی چند ماه اول زندگی، از عوامل ایجاد کننده فلج مغزی هستند.

در بسیاری از موارد علت اصلی فلج مغزی ناشناخته می ماند.

عوامل خطر

برخی موارد می تواند خطر ابتلا به فلج مغزی را در نوزاد افزایش دهند که شامل موارد زیر است:

عفونت مانند سرخجه در مادر باردار
مشکلات گردش خون در مغز پیش از تولد
رشد غیر طبیعی مغز
تولد زودرس یا کمبود وزن هنگام تولد
به دنیا آمدن کودک از طریق پا
زایمان دشوار و به دنیا آمدن چند نوزاد باهم
قرار گرفتن مادر باردار در معرض مواد سمی
یرقان شدید نوزاد
ایجاد عفونت در نوزاد پس از تولد مانند مننژیت باکتریایی
صدمه به سر نوزاد پس از تولد

فلج مغزی چگونه تشخیص داده می شود؟

فلج مغزی اغلب در دو سال اول زندگی نوزاد تشخیص داده می شود. پزشک عضلات، وضعیت بدن و واکنش های نوزاد را بررسی و درباره رشد جسمی فرزندتان سوال هایی خواهد کرد. بعلاوه رشد و نمو نوزاد را بررسی می کند. با توجه به علایم اولیه، پزشک تعدادی از آزمایشات تشخیصی از جمله سی تی اسکن یا MRI را برای شناسایی مناطق آسیب دیده مغز انجام می دهد. همچنین این آزمایشات به پزشک کمک می کنند تا تشخیص دهد که علایم فرزندتان ناشی از فلج مغزی است یا یک بیماری دیگر.

فلج مغزی کودکانی که علائم خفیف تری دارند ممکن است تا 4 یا 5 سالگی تشخیص داده نشود.

آیا می توان از ایجاد فلج مغزی جلوگیری کرد؟

فلج مغزی نتیجه عوارضی هستند که در دوران بارداری یا پس از تولد ایجاد می شوند و پیشگیری از آن راحت نیست. بهترین راه برای پیشگیری، اتخاذ تدابیری برای کاهش عوامل خطر است که شامل موارد زیر می باشد:

حفظ سلامت جسمی در دوران بارداری: برخورداری از یک رژیم غذایی سالم ، ورزش و استراحت زیاد.
مصرف اسید فولیک: جهت جلوگیری از تولد زودرس همراه با فلج مغزی.
مراجعه به پزشک در تمام وقت های تعیین شده توسط پزشک پیش از تولد: پزشک خود را از سالم بودن وضعیت جسمانی خود مطلع سازید.
پرهیز از عادت های ناسالم: شامل مصرف الکل، استعمال دخانیات و مواد مخدر.
مشاهده زردی پس از تولد نوزاد: یرقان درمان نشده می تواند منجر به فلج مغزی شود.
واکسیناسیون کامل کودک: برخی بیماری های قابل پیشگیری مانند سرخجه می توانند باعث بروز فلج مغزی شوند.
پیشگیری از صدمات یا حوادث احتمالی: هنگام مسافرت، فرزند خود را در صندلی عقب و با ایمنی کامل بنشانید. از تکان دادن نوزاد اجتناب کنید زیرا باعث آسیب به مغز و ایجاد فلج مغزی می شود. مطمئن شوید کسی که نوزاد شما را نگه داشته است مورد اعتماد است و و به فرزند شما آسیب نمی رساند.

درمان فلج مغزی:

درمان خاصی برای این بیماری وجود ندارد. اگر فرزند شما مبتلا به فلج مغزی است پزشک با ایجاد یک برنامه درمانی به نحو مطلوبی وضعیت و حرکات بدنی را بهبود می بخشد. روش های درمانی عبارتند از :

فیزیوتراپی: ورزش و تمرین عضلات به فرزندتان در حفظ تعادل، انعطاف پذیری، هماهنگی و قدرت کمک می کند. کودک می آموزد تا از وسایل کمکی مانند عصا، آتل، بریس یا صندلی چرخ دار برای حرکت استفاده کند.
گفتاردرمانی: متخصص گفتاردرمانی می تواند به فرزندتان در صحبت یا زبان اشاره، بلع و خوردن غذا کمک کند.
کاردرمانی: کودک شما در کاردرمانی می آموزد که چگونه از خود مراقبت کند و به انجام فعالیت های روزمره خود در خانه یا مدرسه بپردازد و مهارت های حرکتی مانند نوشتن را به خوبی یاد بگیرد.
مصرف دارو: پزشک برای کاهش سفتی عضلات، داروهای شل کننده عضلانی را تجویز می کند. اگر فرزند شما دچار تشنج می شود پزشک داروی ضد تشنج را پیشنهاد کند.
جراحی: ممکن است کودک دچار سفتی بیش از حد در ماهیچه و تاندون های بازو و پا شود که پزشک برای بهبود این موارد عمل جراحی را توصیه می کند.

زندگی همراه با فلج مغزی:

بسیاری از بیماران مبتلا به فلج مغزی در طول زندگی خود در حال معالجه مداوم هستند و برای کمک به معالجه خود از دستگاه های تثبیت کننده بدن مانند آتل، بریس، صندلی های مخصوص، واکر و اسکوتر برقی استفاده می کنند. همچنین دستگاه های کمکی بسیاری مانند رایانه، نرم افزار، صدا ساز و کتاب های عکس (جهت کمک به ارتباطات)، برای کمک به افردا مبتلا به فلج مغزی و سایر بیماری های ناتوان کننده تولید شده اند.

بسیاری از والدین داروهای مکمل و جایگزین به فرزندان خود می دهند.گرچه سازمان غذا و دارو (FDA) این روش های درمانی را تأیید نکرده است اما برخی والدین نتایج مثبتی را گزارش کرده اند. برخی از روش های درمانی جایگزین عبارتند از: